Sivas Kongresi sonrası Mustafa Kemal’ in Sivas’ ta bulunduğu bir sırada Sivas’lı vatansever kadınlar Müdafaa- i Vatan Cemiyeti adıyla bir dernek kurdular. Çok yüksek bir kültür düzeyi, sorumluluk ve özveri hisleri göze çarpan hanımefendiler, kararlı bir çaba içinde çalıştılar. Bu kararlarını birkaç gün sonra İrade- i Milliye Gazetesinin 8 Kasım 1335 (1919) Pazartesi gün ki 15 numaralı sayısında yayınlanan haberle cemiyetin kuruluşunu kamu oyuna ilan ettiler. Haberde aynen şöyle denilmektedir “ Sivas hanımları geçen Cuma günü Numûne Mektebi’nde ( Çifte Minarenin karşısındaki bahçe içinde iken zamanla yıkılmıştır) toplanarak memleketin bütünlüğünü ve istiklâlini müdafaa uğrunda Anadolu’nun birliği için çalışmak üzere bir birlik kurmuşlardır.”
Daha sonra bu kuruluşu Mustafa Kemal Paşa’ ya bildirildiğinde “Maksat Vatanı Müdafaadır. Bu teşebbüsün birinciliği şerefini kazandıkları için, Sivas’lı Hanımefendileri tebrik ediyorum.” demiştir. O zamanki Sivas Valisi Reşit Paşa’nın eşi Melek Reşit Hanımın başkanlığında 26 Kasım 1919 da Valiliğe resmen başvuruda bulundular. 9 Aralık 1919 tarihinde kuruluş onayını aldılar. 16 kişilik yönetim kurulu oluşturuldu. 800 tane de üyesi vardı.Genel Merkezi Sivas olan derneğin yoğun çalışmaları sonucu daha sonra Kangal, Viranşehir, Kayseri, Eskişehir, Kastamonu, Erzincan, Amasya, Burdur, Konya, Yozgat, Bolu, Aydın ve Niğde ‘de şubeleri açılmıştır.
(* “Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti’ nin beyannamesi 26 Kasım 1919 tarihinde Sivas Valiliğine verilmiş, 7 Aralık 1919 tarihinde ise iki nüsha cemiyet tüzüğü de sunularak yasal işlemin tamamlanması istenmiştir. Sivas Valiliği 9 Aralık 1919 tarihli yazısı ile ” Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti’ nin” kuruluşunu onaylamıştır. Cemiyet ,resmen onaylanmadan önce 28 Kasım 1919 tarihinde kurucuları tarafından Valilikten izin alınarak Sivas Numune Mektebi’nde Sivas kadınlarının iştiraki ile bir genel toplantı düzenlenmiş ve cemiyetin kurulduğu halka duyurulmuştur. Bu toplantı sonucu Padişaha, Sadrazam’ a ve Dahiliye Nazır’ ına telgraflar çekilerek Cemiyetin amacı açıklanmış, yurdumuza ve milletimize karşı yapılmakta olan haksızlıkların düzeltilmesi için; hükümetçe gerekli girişimlerde bulunulması istenmiştir. Cemiyet aynı gün İstanbul’daki Amerika, İngiltere, Fransa ve İtalya siyasi temsilcilerine de protesto niteliğinde birer telgraf göndermiştir.)
( Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi, Kutu:2-3,Dosya:1,Fihrist:22)
Sivas Valisi Reşit Paşa’nın eşi Melek Reşit Hanımın başkanlığında kurulan Sivas Anadolu Kadınları Müdafaa- i Vatan Cemiyeti’nin 28 Kasım 1919 da düzenlediği Genel Toplantıdaki konuşması:
“Muhterem Hemşirelerim ! bugün buraya toplanmaktaki maksadımız, memleketimiz hakkında biraz görüşmek, dertleşmek, ağlaşmak, Cenab-ı Hakka yalvarmak, lazım gelirse Vatanın müdafaası için hatta ölüme bile katlanmaktır. Çünkü; İstiklâlini kaybeden bir millet, en büyük rahata nail olsa bile artık o memleketin sahibi değildir, esiridir.Bir insan küçük bir evin hanımı olmayı elbet büyük bir evin hizmetçisi olmaya tercih eder. Halbuki, memleketini kaybetmek, hizmetçilikten de esaretten de güçtür. İzmir’ in muvakkat bir işgali esnasında bile dindaşlarımıza ne hakaretler yapıldığını görüyoruz. Halbuki biz daha istiklâlini muhafaza eden, parlak bir tarihe sahip olan bir milletiz. Hulâsa hemşirelerim, bizim için ya ölüm- ya istiklâl ! bunu düşünerek “Anadolu Kadınları Müdafaa- i Vatan Cemiyeti” namı ile sırf seslerimizi, memleketimizi parçalamak isteyenlere işittirmek için delâletinizle bir cemiyet teşkil etmeye karar verdik. Bu cemiyet sırf müşterek hukukunuzu müdafaa edecektir. Memleketimizin mukadderatı belli olup, sulh imza edilinceye kadar bu cemiyet devam edecektir. Memleketimizin muhafazası için ne lazım gelirse her şeyi yapacak, bütün yaptıklarını ve yapacaklarını yine sizi toplayıp haberdar edecek ve reyinizi alacaktır. Kimleri intihap etmek isterseniz memurin ve yerli haremlerinden intihap ediniz. Yalnız, sizin hukukunuzu mümkün olduğu kadar müdafaa edebilecek liyâkat ta hanımlar olsun. Maksad-ı teşekkül memleketin müdafaasıdır.Hemen Cenab- ı Hak teşebbüsümüzde muvaffak bil- hayr eylesin. Amin!..”
Aynı toplantıda Darüleytam Müdiresi Makbule Hanım’ın konuşması:
“ İnsanın doğduğu ve yaşadığı yere vatan derler, değil mi ? Bir insan tasavvur eder misiniz ki. Bu kelime söylendiği zaman kalbi titremesin? Bir insan tasavvur eder misiniz ki? Vatanına karşı daima derin bir hiss-i muhabbet taşımasın? Elbet, evet Hanımefendiler... Bahusus bugün için en mühim düşüncelerimiz Vatan kaygısı; en büyük vazifemiz istiklalimizi muhafaza etmek, vatanımızı kurtarmak, düşman eline teslim etmemektir. Bir tek Müslüman kalıncaya kadar müdafaa etmek.Fakat zannetmeyiniz ki bu vazife yalnız erkeklere aittir.Hayır Hanımefendiler! Vatan, sevgili Vatan, erkeklerin olduğu kadar da bizimdir. Biz de Vatanın anasıyız. Vatanımızı, İstiklâlimizi kaybedersek erkeklerden ziyade mutazarrır olacak biz kadınlarız. Çünkü;ilk tarize biz uğrayacağız. Türk Müslüman kadınlarının, yani bizlerin medar-ı iftiharımız, zinetimiz olan namuslarımız paymal edilecek. Kardeşlerimiz, evlatlarımız, babalarımız, zevçlerimiz Vatanımızın müdafaası için çalışırken biz düşmanlarımızın çizmesi altında mı ezileceğiz? Onlara birer baziçe mi olacağız? Biz böyle bir zillete tahammül edebilir miyiz? Elbet hayır, değil mi Hanımefendiler?...
Muharebe meydanlarında erkekleriyle çarpışan eski Müslüman kadınlarının kardeşleri olduğumuzu, onların temiz, asil kanlarının bizim damarlarımızda da elan cevelân ettiğini düşmanlarımıza göstereceğiz. Hanımefendiler! Saf havasını teneffüs ettiğimiz içinde yaşadığımız Sivas, bugün pek tarihî bir memleket oldu. Memleketi seven bazı fedakar kardeşlerimiz hayatlarını Vatanları uğruna feda etmeye yemin ederek büyük bir azim ve imanla ortaya atıldılar. Bütün mukarreratlarını Sivas’ tan bu mübarek Vatandan her tarafa tebliğ ettiler ve bütün din kardeşlerini kendileri ile beraber gördüler. İşte biz de bu muhterem kardeşlerimizi tebcil ederek onları kendimize bir numune- i imtisal ittihas edersek memleketimizin selameti için bizim de pek büyük şeyler yapacağımıza imanım var.! Yemin ediyoruz, ahdediyoruz; memleketimizi düşmana vermemek için erkeklerimizle beraber çalışacağız. Bu kararımızı bütün Anadolu’ daki Türk ve Müslüman hemşirelerimize bildireceğiz. Hiç şüphe etmem ki; onları da kendimizle beraber müdafaa yolunda göreceğiz. “demiştir
Konu: Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti 
